آیا زنان نقشی در موسیقی راک اند رول نداشتهاند؟
جاش جونز| خشایار رحمانی
۶۰ سال است که خرد عمومی و معمول در جامعه به ما آموخته است که طی دهه ۵۰، زنان نقشی در موسیقی راک اند رول1 نداشتهاند. این شرح کوتاهی است که لیا برنستیتر2 دانشجوی دکتری رشته موسیقیشناسی در دانشگاه کیس وسترن رزرو3 مینویسد.
راک اند رول-این سبک محبوب موسیقی غربی که امروز تاریخی ۷۰ ساله پشتوانهاش است- همچون بسیاری از قالبهای فرهنگی دیگر که در پی فرآیندهای علمی و آموزشی، منافع شخصی یا فشارهای عمومی اجتماعی4 ابداع کردهایم را میتوانیم بهعنوان نمونه ایدهآل نظریه مرد بزرگ5 در نظر بگیریم.
این موضوع که هنرمندانی همچون چاک بری6، الویس پریسلی7، جری لی لوئیز8، لیتل ریچارد9، بادی هولی10 و بقیه مشاهیر آن دوران بودند که راک اند رول را ابداع کردند، مثل یک اصل ثابت در اذهان جای داشته است. اصلی که زنان را در آن روزها منفعل و خنثی در نظرمان میآورد و تنها نقشهایی چون هواداری، مخاطبین استودیویی، همراهان تورها11، یا شخصیتپردازهای گیتارها و اتومبیلها برای آنها متصور است.
مطرح کردن استثنائاتی مثل خواهر رزتا تارپ12 هم این اصول را تغییر ندادند، در حالیکه پروژه زنانِ نخستین موج راک اند رول برنستیتر به تنهایی میتواند آن اصول را در ذهن ما به چالش بکشد.
واقعیت این است که به هر حال، صدها یا شاید هم هزاران نفر از دختران و زنان در آن سالهای اولیه ظهور این سبک به اجرا و ضبط قطعات راک اند رول پرداختند، و بسیاری دیگر هم با فعالیتهایی همچون ترانهسرایی، مدیریت موسسات انتشاراتی یا کار کردن برای آنها، نوازندگی در تورها و جلسات تمرینی، طراحی لباس، رقص یا مدیریت استعدادها، مشارکت میکردند. البته جایگاه زنان همیشه مانند همتایان مرد آنها که به شهرت دستیافته بودند نبود، با این حال برخی از آنها هم به شهرتی دستیافته بودند و در سطح ملی همچون ستارهای میدرخشیدند و به اجرا میپرداختند؛ در حالیکه دیگر آنها مخاطبانی محلی داشتند و یا تنها در یک کلوپ کوچک اجرا داشتند. بعضاً در چارتهای قطعات محبوب قرار میگرفتند اما اکثراً اجراهای زنده زنان بیشتر مخاطب داشت، چرا که برخی از آنها اجراهای خارقالعادهای را روی صحنه به نمایش میگذاشتند که فقط از ستارگانی مثل جری لی لوئیز و لیتل ریچارد انتظار میرفت، البته این تنها راه برای سرکش و یاغی بودن به شمار نمیرفت و بقیه هم روشهایی برای انقلابیگری خود مییافتند.
پروژه برنستیتر، پایان نامهای دیجیتال است که تعداد زیادی از موسیقیدانهای آن دوران را شامل میشود، با این حال این اسامی که وی طی تحقیقاتش بدست آورده، تنها برشی کوچک از افرادی است که در حقیقت حضور داشتهاند. برخی که شرح حالشان آمده حتی شناخته شده نیستند، و بسیاری دیگر که قبل از فراگیر شدن گروههای دخترانه در دهه ۶۰ به ستارههایی بدل شدند که تا به امروز نیز به اجرا میپردازند.
با هنرمندان عرصه راک همچون اسپارکل مور13 آشنا شوید. او در شهر نبراسکا، ایالت اوماها به دنیا آمد و تحت تاثیر بیل هیلی14 قرار داشت تا اینکه اواسط دهه ۵۰ بود که در شهر خود راکابیلی15 مینواخت. سراسر کشور را با تورهایش شگفتزده میکرد و قطعاتاش را یکی پس از دیگری ضبط میکرد، تا آنجا که برنستیتر میگوید «تا سال ۱۹۵۷ او نزدیک به ۵۰ ترانه به نام خودش داشت.» مجله نوجوانان دیگ16 در مورد او مینویسد «مور شباهت فوق العادهای به جیمز دین متاخر داشت؛ با سبکی شبیه به پریسلی و ظاهری مانند جیمز دین.» مور هنوز هم نزد طرفداران راکابیلی محبوب است و هم اکنون نامش در تالار مشاهیر راک در آیووا17 دیده میشود. او در سال ۲۰۱۰ نیز آلبوم جدیدی با عنوان اسپارک-آ-بیلی18 منتشر کرد.
لیلی برایان19؛ یکی از اعضای گروه دو نفره بیلی و لیلی20 که قطعات شاداب آر اند بی21 آنها به همراه تصاویر سرزنده و شفافشان در میان طرفداران اولیه راک اند رول، برگزارکنندگان کنسرتها و دیگر ستارگان طنینانداز شده بود. برایان نوجوان کار خود را با اجرا در کلوپهای نیویورک آغاز کرد و تهیهکنندگان وی؛ باب کرو22 و فرانک اسلِی23 او و بیلی فورد24 را به یک گروه نفره تبدیل کردند که به اجراهای دی جی اَلن فیرید25 افسانهای حضور یافتند. از جمله آن اجراها میتوان به توری ۶ هفتهای به همراه چاک بری و فرنکی لایمون26 و برنامه امریکن بنداستند27 اشاره کرد. برایان هنوز هم در شهر خود یعنی نیوبرگ28، نیویورک29 به اجرا میپردازد.
گروه چنتلز را بشناسید؛ «گروهی که در محله برانکس30 در نیویورکِ اوایل دهه ۵۰ شکل گرفت. چنتلز را میتوان از نخستین گروههای آوازی زنان آفریقایی-آمریکایی تبار دانست که توجهی جهانی را به خود معطوف کردند.» آنها هم با اَلن فرید توری برگزار کردند و در برنامه امریکن بنداستند و شوی دیک کلارک31اجراهایی داشتند. در سال ۱۹۶۱ بود که قطعه محبوبشان با نام به چشمان من نگاه کن32 در رده چهاردهم چارتهای پاپ و رده ششم چارتهای آر اند بیقرار گرفت. (۳۰ سال بعد در فیلم رفقای خوب33 به عنوان موسیقی متن فیلم مورد استفاده قرار گرفت.)
بیشتر کسانیکه با موسیقیهای دهه ۵۰ و ۶۰ میلادی بزرگ شدهاند، به احتمال زیاد خیلی از این هنرمندان عرصه راک را به یاد دارند، یا اگر هم اسم و چهره ایشان را نمیشناختهاند اما قطعات آنها به گوششان خورده بوده است. با این حال پروژه برنستیتر چیزی فرای بیان قصه زندگی آدمها میشود. در این پروژه شاهد زندگینامهها، مصاحبهها، نوشتههای وبلاگی، لیست قطعات منتخب و بررسی آنها و مقالات مختلفی هستیم.
برنستیتر همچنین این ادعای کلیتر خود را که «حضور و مشارکت زنان در شکلگیری فرهنگ و نواهای راک اند رول نقش بسزایی داشته است» را به روشهای متنوع و موثقی به اثبات میرساند. با این حال واقعیت این است که در اوایل شکلگیری سبک، به زنان کم و بیش اینطور القاء میشد که «دختران نمیتوانند راک اند رول بخوانند»، بهطوری که ۲۰ سال بعد جوان جت34 همچنین اظهار داشت. بعضاً دیگر زنانی هم که در صنعت موسیقی حضور داشتند چنین نظراتی داشتند؛ چنانکه برای نمونه کانی فرانسس35 که خودش خواننده سبک پاپ بود در مصاحبهای در سال ۱۹۵۸ به مجله بیلبورد گفت «دخترها نمیتوانند راک اند رول بخوانند، چرا که اساساً این سبک برای خوانندگان زن بیش از حد خشن و زمخت است.»
ذهنیتهایی این چنین برای مدت زیادی در میان ما حضور داشتهاند، بهنحوی که در ناخودآگاهمان نفوذ کردهاند، تا آنجا که شرکت فندر36 که یکی از بزرگترین تولید کنندگان گیتار و بسیاری از دیگر آلات موسیقی است، احتمالاً پیش از آنکه متوجه سهم ۵۰ درصدی زنان از بازار نوین نوازندگان گیتار شود، میلیونها دلار از فروش خود را به دلیل عدم حضور در این عرصه از دست داده است. پروژه زنانِ نخستین موج راک اند رول میتواند بسیاری از نوازندگان و خوانندگانی را که از اسپارکل مور و گروه چنتلز چیزی نمیدانستند، سر ذوق آورد و باعث شکوفایی ایشان شود. تا زمانیکه تاریخنگاران حوزه موسیقی راک بخواهند پژوهشهایی همچون برنستیتر را نادیده بگیرند، گزارشهای آتی در این زمینه باید بازتاب زوایای جامعتر و ارزشمندتر از این حوزه باشند.
پینوشت:
1- Rock n Roll
2- Leah Branstetter
3- Case Western Reserve: دانشگاهی خصوصی در شهر کلیولند از ایالت اوهایو، ایالات متحده آمریکا.
4- General Osmosis: اسمز مفهومی است که در شیمی به کار برده می شود.
5- The Great Man Theory: نظریهای که در قرن ۱۹ میلادی مطرح شد و بیان میداشت تاریخ از طریق اثرگذاری شخصیتهای بزرگ قابل تفسیر خواهد بود.
6- Chuck Berry
7- Elvis Presley
8- Jerry Lee Lew
9- Little Richard
10- Buddy Holly
11- Groupies: طرفدارانی که همراه هنرمندان به تورهای طولانی مدت میرفتند و شهر به شهر در اجراها حضور داشتند.
12- Sister Rosetta Tharpe
13- Sparkle Moore
14- Bill Haley
15- Rockabilly: قالبی اولیه از راک اند رول که در طول دهه ۵۰ شکل گرفت، ترکیبی از سبک کانتری و آر اند بی بود و بعدها به راک اند رول کلاسیک معروف شد.
16- Dig
17- Iowa
18- Spark-a-Billy
19- Lillie Bryant
20- Billie & Lillie
21- R&B (Rhythms & Blues): سبکی از موسیقی که با وام گرفتن از جز گسپل و بلوز در میان اقوام آفریقایی-آمریکایی تبار در دهههای ۴۰ و ۵۰ میلادی شکل گرفت.
22- Bob Crew
23- Frank Slay
24- Billy Ford
25- DJ Alan Freed
26- Frankie Lymon
27-American Bandstand
28- Newburgh
29- New York
30- Bronx
31- The Dick Clark Show
32- Look In My Eyes
33- Goodfellas: به کارگردانی مارتین اسکورسیزی.
34- Joan Jett
35- Connie Frances
36- Fender
منبع| میدان
